حتطی

 دوستان دربارهٔ نوشتار درست واژهٔ «حتی» (هم‌معنی even در انگلیسی) گفتگو می‌کردند که املای اون درست نیست و بهتره به شکل «حتا» یا «هتا» نوشته بشه.

من کنجکاو شدم به این داستان «حتی» و رفتم در فرهنگ‌نامه‌هایی که توی طاقچه هستند نگاه کردم. فرهنگ‌نامه‌های عمید و محمدمعین که مال ۲۰ - ۳۰ سال پیش هستند. تصمیم گرفتم برم و این رو بررسی کنم تا ببینم آیا ممکنه چیز جدیدی یاد بگیرم؟

توضیح فرهنگ‌ها دربارهٔ این واژه که خیلی متداول است خیلی اندک بود. خصوصاً در مقایسه با واژه‌های دیگر.

عمید:

حتی: حرف جر در عربی برای انتها، بمعنی تا، تا آنکه.

حتی‌الامکان: تا بتوان، تا جائی که ممکن باشد.

حتی‌الباب: تا پیش در، تا آستان در.

حتی‌القوه: تا بتوان، باندازهٔ توانایی.

حتی‌المقدور: باندازهٔ قدرت و توانایی، تا آنجا که بشود.

محمدمعین:

حتی: تا، تا آنکه: «حتی باو گفتم که نزد شما بیاید.»

توضیح فرهنگ محمدمعین دیگه خیلی کم بود. انتظار داشتم محمدمعین دست‌کم از عمید بیشتر نوشته باشه! چیز زیادی برای آموختن نبود ولی نکته‌هایی که دیدم رو می‌نویسم!

نکتهٔ جالبی که اول دیدم نگارش بود. الآن چه قدر نگارش فارسی بهتر شده! فکر کن «به او» به شکل «باو» نوشته می‌شد. خوندنش واقعاً سخت بود! یا نوشتن «به‌معنی» به شکل «بمعنی». کلاً یک حرف از واژه حذف شده و شبیه داستان هکسرهٔ امروزه که «گربه‌ات» یا «گربه‌ت» به‌شکل «گربت» نوشته می‌شه. البته دربارهٔ شکسته‌نویسی «گربه‌ت» همگان هم‌نظر نیستند.

نکتهٔ دیگر این که در هر دو مجموعه، تنها واژهٔ «حتی» وجود داشت و خبری از «حتا» و «هتا» نبود.

واژه‌های حتا و هتا انگار نوشتار جدید هستند و در اون کتاب‌های نسبتاً قدیمی وجود ندارند. شاید شبیه تبدیل «بمعنی» به «به‌معنی» در نوشتار جدید، چنین واژه‌هایی هم تغییر پیدا کنند. نوشتن واژه‌هایی که از عربی اومده‌اند با یک شکل متفاوت در فارسی غیرممکن نیست. همان‌طور که در نوشتار ترکی استانبولی، واژهٔ انگلیسی taxi به‌شکل taksi نوشته می‌شه. یا در ژاپنی دبیرهٔ کاتاکانا برای نوشتن واژه‌های انگلیسی ساخته شده. به‌هرحال اگر در فارسی چنین اتفاقی بیفته و شیوهٔ نگارش رسمی دگرگون بشه، با دیدن این تغییر در کتاب‌ها به‌خودی‌خود ما هم به‌شکل متفاوتی خواهیم نوشت.

نکتهٔ سوم برای من این بود که یک سری قواعد از عربی به‌شکلی عجیب‌وغریب وارد فارسی شده و استفاده می‌شه. مثلاً ما واژه‌ای مثل گاهاً (ترکیب اسم + اً در عربی برای ساختن قید) رو می‌سازیم و استفاده می‌کنیم که خب گفته می‌شه غلطه ولی این واژه‌ها به‌هرحال استفاده می‌شه. یا مثلاً برخی واژهٔ حتماً رو به‌شکل حتمن می‌نویسند و استدلال‌های مختلفی برای این می‌کنند.

به‌گمانم دستاوردی از این بررسی نداشتم! ولی حس می‌کنم شیوهٔ نگارش فارسی مثل یک سازهٔ لگویی رنگارنگه و یکنواخت‌کردنش به‌این سادگی‌ها نیست! باور دارم در همین نوشته‌ای که دارید می‌خونید غلط‌های نگارشی یا معنایی مختلفی رو می‌شه پیدا کرد! اگرچه من نمی‌تونم پیداشون کنم چرا که به‌گمان خودم این رو در درست‌ترین شکل نوشته‌ام. البته دربارهٔ خطاهای علمی چنین گمانی ندارم چرا که من این‌جا تنها فکرهایم رو نوشته‌ام.

ولی چیزی که بهش رسیدم اینه که بی‌گمان لازمه کاری برای این انجام بشه!

همین!